Wolfgang Warsch is dit jaar drie keer genomineerd voor de Spiel des Jahres en de Kennerspiel des Jahres. Ganz Schön Clever, of Clever, een zogenaamd roll-and-write spel, is voor die laatste prijs genomineerd. Wat houdt het spel precies in, waarom is het zo goed?
In het spel, in Nederland als Clever uitgegeven door 999 Games, vind je zes dobbelstenen en elke dobbelsteen, behalve de witte, scoort op zijn eigen manier. Hierover later meer. Een spel duurt vier, vijf of zes rondes, afhankelijk van het aantal spelers. Elke speler is een keer de actieve speler in een ronde. Als je de actieve speler bent rol je al de dobbelstenen. Je kiest dan een van de dobbelstenen, legt die op jouw scoreformulier en vult de waarde van de dobbelsteen in bij het gedeelte van het formulier die betrekking heeft op die kleur. Je moet er wel rekening meer houden dat alle dobbelstenen met een lagere waarde dan de dobbelsteen die je kiest worden afgelegd. Deze zijn niet meer te gebruiken voor jou. Je rolt dan de overige dobbelstenen nogmaals, kiest weer een dobbelsteen, legt eventueel dobbelstenen af, rolt nogmaals, je kiest je laatste dobbelsteen en de overige dobbelstenen worden afgelegd. Als je slim je dobbelstenen kiest kun je drie acties uitvoeren, maar kies je een dobbelstenen met een hoge waarde, dan kan het zo zijn dat je maar twee dobbelsteenacties kunt uitvoeren bijvoorbeeld. Na jouw acties mogen alle andere spelers een van de afgelegde dobbelstenen kiezen om in te vullen op hun scoreformulier. Ze mogen allemaal voor dezelfde dobbelsteen gaan als ze dat zouden willen.
Het leuke van het spel zit hem in de verschillende manieren van scoren per dobbelsteenkleur.
Dan begin ik maar gelijk met de uitzondering, de witte dobbelsteen. Dit is een joker en mag je gebruiken voor elke kleur. Maar je gebruikt hem ook standaard bij het invullen van een veld in het blauwe gebiedje. Hierover meer als ik de blauwe dobbelsteen bespreek.
Bij geel kruis je het bijbehorende getal af in een vier bij vier raster. Heb je een kolom af krijg je punten, heb je een rij gevuld mag je een bonusactie uitvoeren.
Bij blauw moet je de getallen twee tot en met twaalf afstrepen. Elke rij of kolom die af is geeft een bonusactie en aan het eind van het spel krijg je punten voor de hoeveeleid kruisjes die je hebt gezet. Hoe meer kruisjes in blauw, hoe meer punten. Het grappige is dat je voor deze dobbelsteenkleur de waarde van blauw en wit bij elkaar moet optellen voordat je het bijbehorende getal mag afstrepen, waar deze witte steen ook ligt (bij de actieve speler, op het aflegschaaltje of nog bij de gedobbelde dobbelstenen).
Bij groen moet hoe verder je komt steeds hoger gooien om daar te mogen afkruisen, maar als je het vakje ‘hoger dan vijf” bent gepasseerd begin je weer bij hoger dan 1. Elke vakje heeft zijn eigen puntenwaarde en aan het eind krijg je net zoveel punten als je hoogste waarde. Sommige vakjes geven je ook nog eens een bonusactie.
Bij oranje mag je alles invullen. Geen restricties. Maar je wil wel hoge getallen invullen waarschijnlijk, want bij dit spoor tel je alle getallen bij elkaar op voor de eindscore. Ook hier geven sommige vakjes een bonusactie, of je mag de waarde die je met oranje hebt gegooid keer twee doen voordat je die op je formulier schrijft.
Bij paars geldt de restrictie dat de waarde die je invult steeds hoger moet zijn. Tot je bij zes komt, dan begint het weer van voor af aan. Ook hier tel je aan het eind alle getallen bij elkaar op en ook hier geven sommige vakjes bonussen.
Die bonusacties zijn de belangrijkste onderdelen in Clever. Krijg je het voor elkaar om je formulier zo in te vullen dat je in de verschillende gebieden zo veel mogelijk bonusacties kunt uitvoeren, maak je een grote kans op de overwinning
De bonusacties bestaan uit het invullen van een getal in een bepaalde kleur, het aankruisen van een getal in blauw of geel, de actiemogelijkheid voor het extra gebruiken van een dobbelsteen, de bonus dat je mag herrollen in je beurt en als laatste kunt je vosjes verzamelen. Per vosje krijg je aan het eind net zoveel punten als de kleur waar je het minste punten voor hebt verzameld.
Aan het eind van het spel tel je per kleur en voor alle vosjes de punten bij elkaar op en de speler met de meeste punten wint het spel.
Clever is geen rechttoe rechtaan roll-and-write spel. Qua regels wel, die zijn vrij eenvoudig, maar het spel heeft meer diepgang dan je wellicht zou denken. Je kunt het spel namelijk alleen goed spelen als je optimaal gebruik maakt van de bonusacties en daarvoor is goed timen ook erg belangrijk.
Ik maakte in mijn eerste potje de fout om mij puur te focussen op de punten. Dit betekende bijvoorbeeld dat ik bij de gele dobbelsteen vooral bezig was met het vullen van de kolommen en bij blauw vooral bezig was met het zetten van kruisjes en ik lette niet per se op waar die kruisjes stonden. De bonusactie waren voor mij meer een kers op de taart, iets leuks voor erbij, dan werkelijk een doel.
En dit is juist wel wat het zou moeten zijn. De punten komen wel. De bonusacties zorgen er namelijk voor dat je uiteindelijk meer acties kunt doen dan je tegenstander, als je het dan ook beter doet dan je tegenstander natuurlijk, en dit betekent dus dat je meer getallen kunt invullen en kruisjes kunt zetten en dus ook dat die kolommen die je graag gevuld wil hebben voor de punten wel worden opgevuld.
Als je het een beetje slim speelt kun je met een enkele dobbelsteen via een keten van bonusacties meerdere kruisjes zetten in verschillende gebieden. Je bent op die manier eigenlijk een motortje aan het creëren waarmee je steeds een kleine versnelling kunt inzetten.
Dit zorgt er ook voor, het blijft een dobbelspel natuurlijk, dat een verkeerde worp net dat verschil kan maken. Een gele drie in plaats van de benodigde gele vier heeft niet alleen invloed op de potentiële 20 extra punten voor geel, maar doordat je die vier niet kon inzetten, kreeg je ook niet het extra groene kruisje. Doordat je dat groene extra kruisje niet kon zetten werd dat extra blauwe kruisje je ook door de neus geboord en kreeg je ook niet de extra punten voor blauw die je voor dat kruisje zou krijgen.
En je kunt dit ook omdraaien natuurlijk. Je kan ook juist geluk hebben dat de laatste speler niet ziet dat jij met een gele vier deze hele keten van bonusacties kunt activeren en deze dobbelsteen op het aflegschaaltje laat terechtkomen. Katching! Laat die punten maar komen.
Het blijft wel veel voldoening geven als je zo’n keten aan de praat krijgt en door dit spelidee krijgt Clever, zoals ik al heb gezegd, iets meer diepgang dan heel veel andere roll-and-write spellen. Van mij krijgt het ook een dikke vier duimpjes en ik denk dat dit spel de nominatie zeker verdient.
